Yok Oluştan Daha Hızlı Koşanlar

‘Run Forest Run!’ şeklinde aklımıza kazınmış Forest Gump filmini izleyenler vardır. Peki bu ikonik filmde forest gump’tan hızlı koşmak mümkün mü? Hemen ülkemize baktığımızda benim aklımda kalanlar Süreyya Ayhan ve Elvan Abeylegesse. Süreyya ayhan 2002 avrupa atletizm şampiyonasında 1500 metrede altın madalya kazanmıştı. Elvan Abeylegesse ise 2008 yaz olimpiyatlarında 10.000 metrede gümüş madalya. Tabi daha bir çok başarısı var ikisinin de. Dünya’da ise genelde 100 metrede kırdığı dünya rekorlarıyla Usain Bolt akla geliyor. 2009’da Berlin’deki Dünya Atletizm Şampiyonası’nda 9.58 saniye ile kırmıştı rekoru.

Sanırım biz insanlar yavaş kaldık. Biraz makineleri devreye sokalım. Karşımıza Bugatti Chiron çıkıyor. 2019 yılında 490,5 km/s hıza ulaşmış. Tabi sonrasında daha hızlı arabalar da ortaya çıksa da teoride 531 km/s hızı aşabilen yok.

O zaman biraz yükselelim. X-15 isimli roket uçağı 7.274 km/s hıza ulaşarak atmosferden çıkarak uzaya ulaşan ilk insan yapımı araç olmuş. Peki daha da uzağa gitsek? Nasa’nın Parker Solar Probe uzay aracı 357.433 km/s hıza ulaşarak insan yapımı en hızlı araç rekorunu kırmış.

Evet baya yüksek hızlara ulaşabiliyoruz artık. Peki daha farklı bir soru sorayım. Sizce yok oluşun hızı nedir? Yok oluştan hızlı koşabilir misiniz? İnsan dışında bir canlı kaçmış mıdır sizce? Cevap şaşırtıcı ama evet. Bu bölümde sizlerle yok oluşun hızını tartışıp, canlıların sayıları neye göre değerlendiriliyor bunlara göz atacağız. Hatta bazı yok oluştan hızlı koşan canlıları da konuşacağız. Herkes çayını kahvesini aldıysa yeni bölüme yavaştan geçebiliriz.

Redlist

Redlist kelimesini daha önce duyanlarınız olabilir. IUCN yani Dünya Doğayı ve Doğal Kaynakları Koruma Birliği’nin oluşturduğu bir liste bu.

Bu liste, bitki ve hayvan türlerinin küresel koruma durumunu ve yok olma risklerini değerlendirerek sınıflandırır. Nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerin tespit edilmesi ve korunması için önemli bir kaynaktır.

Kritik Tehlikede (CR): Doğada çok az sayıda bireyi kalan ve yok olma riski çok yüksek olan türler.

Tehlikede (EN): Doğada az sayıda bireyi kalan ve yok olma riski yüksek olan türler.

Hassas (VU): Doğada az sayıda bireyi kalan veya yaşam alanları daralan ve yok olma riski orta düzeyde olan türler.

Neredeyse Tehdit Altında (NT): Nüfusları azalmakta olan veya yaşam alanları daralan ve yakın gelecekte tehdit altına girme riski yüksek olan türler.

Asgari Endişe (LC): Geniş bir coğrafi yelpazede yaygın olarak bulunan ve yok olma riski düşük olan türler.

Yetersiz Veri (DD): Hakkında yeterince bilgi bulunmayan ve koruma durumu net olarak değerlendirilemeyen türler.

Yok Olmuş (EX): Doğada artık canlı bireyi bulunmayan türler.

Yok Olmuş Olarak Değerlendirilmiyor (EW): Doğada olup olmadığı bilinmeyen veya son görülmesinden 50 yıl veya daha fazla zaman geçmiş olan türler.

IUCN Kırmızı Listesi, her tür için bazı kriterleri göz önünde bulundurarak tehdit kategorisini belirler. Bu kriterler;

• Nüfus Büyüklüğü ve Eğilimi: Türün toplam nüfusu ne kadar, nüfus artıyor mu azalıyor mu?
• Yaşam Alanı: Türün ne kadarlık bir alanda yaşadığı ve bu alanın ne kadarının uygun habitat olduğu.
• Dağılım: Türün ne kadar geniş bir coğrafi alana yayılmış olduğu.
• Tehditler: Türün karşı karşıya olduğu tehditler nelerdir (örneğin: habitat tahribatı, avlanma, iklim değişikliği)? şeklindedir.

IUCN Kırmızı Listesi, nesli tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan türlerin tespit edilmesi ve korunması için önemli bir kaynaktır. Bu liste, koruma planlarının geliştirilmesi ve doğal kaynakların sürdürülebilir bir şekilde kullanılması için de kullanılır.

Tür Koruma ve Sayıları Artan Tür Örnekleri

Tür koruma, nesli tükenme tehlikesi altındaki bitki ve hayvan türlerinin yok olmasını önlemeyi ve popülasyonlarını artırmayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Bu alanda çalışan bilim insanları ve korumacılar, habitat tahribatı, avlanma, kirlilik ve iklim değişikliği gibi türleri tehdit eden faktörleri belirlemek ve bu faktörlerle mücadele etmek için çeşitli yöntemler geliştirirler.

Tür koruma çalışmaları sayesinde, birçok türün nesli tükenmekten kurtarılmış ve popülasyonları artırılmıştır. Bunlardan 2 tanesini konuşalım istiyorum son olarak.

Kaliforniya Kondoru:Bir zamanlar Kuzey Amerika’da yaygın olarak bulunan Kaliforniya kondoru, 1980’lerin başında sadece 22 bireye kadar gerilemiştir. Habitat tahribatı ve avlanma nedeniyle nesli tükenme tehlikesi altına giren bu tür, yoğun koruma çalışmaları sonucunda kurtarılmıştır. Günümüzde ise 500’den fazla Kaliforniya kondoru doğada yaşamaktadır.

Siyah Ayı: 20. yüzyılın başlarında Avrupa’da sadece birkaç yüz siyah ayı kalmıştı. Avlanma ve habitat kaybı nedeniyle nesli tükenme tehlikesi altına giren bu tür, koruma çalışmaları sonucunda popülasyonunu artırmıştır. Günümüzde ise Avrupa’da 170.000’den fazla siyah ayı yaşamaktadır.

Bazı türler yok oluştan hızlı koşsa da, maalesef hepsi için bu durum geçerli değil. Peki biz insanlar yok oluştan hızlı koşabilecek miyiz sizce? Yoksa Mars’a gitme hayalimiz burdan mı kaynaklanıyor? Bu soruların cevabını siz bir düşünün. Sonraki bölümde görüşmek üzere.

Oğuz Ergen